Opinie | Meer dualisme? Dat is makkelijker gezegd dan gedaan
Speel de aflevering afOf luister via BNR app Spotify Apple Podcasts
Over de aflevering
De jonge VVD-fractieleider Hans Wiegel leerde van zijn mentor Harm van Riel hoe je omgaat met bewindslieden die iets van je willen. In het Torentje lieten ze zich de broodjes goed smaken, maar Van Riel stond al gauw weer op. 'Dank voor de lunch, wij vonden het een prettig gesprek!' Niks geen toezeggingen.
Dat was 1971. Een schoolvoorbeeld van dualisme. De regering regeert, het parlement controleert. In 1980 was Wiegel vicepremier en de sfeer heel anders. De jonge ambtenaar Herman Tjeenk Willink schreef dat jaar een rapport over regeren. Ik citeer: ‘Bewindslieden hebben de neiging het parlement in zijn dagelijks functioneren eerder te beschouwen als een belemmering in hun pogingen om een samenhangend beleid te voeren dan als essentieel onderdeel van het politieke systeem.’
Luister terug | Jaap Jansen | Een nieuwe bestuursstijl? Kalm aan, zegt Sir Humphrey
Het parlement als een belemmering, precies het beeld dat opwelt uit de vrijgegeven notulen van het kabinet Rutte-III. Dat je zo niet mag denken vond Tjeenk Willink toen al. Op dit moment doet de informateur een misschien wel allerlaatste poging om meer dualisme tussen Kamer en kabinet te bevorderen. De fractievoorzitters willen dat óók, noteerde hij naar aanleiding van de gesprekken die hij voerde.
Dikke regeerakkoorden
Maar bedoelt iedereen wel hetzelfde? Kamerleden hebben een hekel aan dikke regeerakkoorden omdat die de regeringsfracties aan het kabinet binden, méér dan het kabinet aan de regeringsfracties, blijkt uit een peiling onder Kamerleden een paar jaar geleden in opdracht van de Staatscommissie Parlementair Stelsel. En wie oppositiewoordvoerders als Geert Wilders en Renske Leijten volgt, hoort toch vooral een pleidooi om alle macht bij het parlement te leggen. De Kamer op de stoel van de regering.
Luister terug | Jaap Jansen | Hoe Tjeenk Willink zijn sublieme strategie uit 1994 opnieuw toepast
Maar dat is geen dualisme! Het probleem verandert van karakter, maar het blijft een probleem. In de notulen staat er niets over, maar ik hoor best vaak klachten van bewindslieden over de macht van het maandagoverleg tussen fractievoorzitters en de top van het kabinet. Vaak worden daar plannen gemaakt die pas daarna op het bordje van de ministers terechtkomen. Hun ambtenaren moeten er dan een onderbouwing bij bedenken.
Nieuwe politieke cultuur
Het probleem is de overmaat aan monisme, van beide kanten. Ministers willen geen last hebben van de Kamer en de Kamer wil dat het kabinet doet wat zij zegt. Een nieuwe politieke cultuur begint met de vraag: wat is eigenlijk de taak van de regering en wat is de taak van het parlement? En vervolgens moet je die aparte rollen zo goed mogelijk invullen.
In 1987, zeven jaar nadat hij constateerde dat bewindslieden het parlement vooral als belemmering zien, schreef Tjeenk Willink weer een notitie. Met de veelzeggende titel 'Kunnen politici veranderen?' Zijn antwoord was niet erg optimistisch.
Over Jaap Jansen
Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.