Maarten Luther: mediaster en marketeer

Hij had namelijk z'n doelgroep en z'n timing haarscherp in de gaten, vertelt Rianneke van der Houwen, junior-conservator van het Utrechtse Museum Catharijneconvent. Luther spijkerde namelijk niet voor niets zijn stellingen op de kerkdeur op 31 oktober: 'Zijn stellingen zijn tegen de aflaat gericht. Juist op de avond voor Allerheiligen, dat op 1 november wordt gevierd, waren er heel veel pelgrims in de stad, die de reliekenverzameling van de keurvorst kwamen bekijken, en daarmee konden ze aflaten verdienen.'

Luther als 'klokkenluider'

De boodschap van Luther was dat de kerk z'n geld verdient met iets dat niet waar is. 'Je zonden werden wel vergeven door de priester maar je moest nog boete doen. Die kon je afkopen met een aflaat. De kerk liet de mensen geloven dat ze hun tijd in het vagevuur, een soort tussenstadium tussen hemel en hel, konden bekorten. Met een aflaat kwam je sneller in de hemel. Dat klopte volgens Luther niet.' De stellingen zijn nog in het Latijn geschreven, de taal van de wetenschap, maar snel daarna publiceert Luther een pamflet in de volkstaal. 'Uniek voor die tijd.'

Luther als merk

Luther maakte van zichzelf een merk. 'Hij omarmt de boekdrukkunst, de nieuwe media van die tijd', legt Van der Houwen uit. 'Hij brengt zijn ideeën door middel van korte teksten in de volkstaal bij een breed publiek.' Maar de vormgeving is ook al duidelijk: 'Luther en dan een witregel en Wittenberg. Die vormgeving was nieuw. Hij haalde goede drukkers naar Wittenberg en zorgde dat zijn drukwerk er goed uit ziet en hij wordt verkocht.'

Multimediale Luther

Ook zijn vriendschap met Lucas Cranach, de hofschilder van keurvorst Frederik de Wijze van Saksen, legt hem geen windeieren. 'Hij maakt portretten van Luther en zorgt ervoor dat die bekend wordt. Mensen moeten weten hoe hij eruitziet. Dan zie je ook dat de portretten worden aangepast naar de omstandigheden. Luther gaat van monnik met een pij naar dokter, Luther met baret. Eigenlijk is de boodschap van dit portret: deze man kan toch geen ketter zijn?' Binnen vijf jaar was Luther de meest gelezen auteur in Duitsland.

Luther was eigenlijk multimediaal voor zijn tijd. Hij gebruikte de boekdrukkunst, maar met Cranachs portretten ook de kunst zelf en hij gebruikte spot, satire en muziek, vertelt Van der Houwen. 'Zo gaan we in de tentoonstelling de verschillende media die hij gebruikte langs.'

De tentoonstelling 'Luther, man of the year' is nog tot en met 28 januari te zien: