Kritisch denken helpt ons verder in de 21ste eeuw

Kritisch denken wordt algemeen gezien als een van de voornaamste vaardigheden om je op de 21ste-eeuwse arbeidsmarkt staande te houden. Veel mensen associëren het nog met het eindeloos stellen van de 'waarom'-vraag en tot vervelens toe aanbrengen van nuanceringen. Maar dat is niet terecht, zegt Jasper Rijpma, docent Grote Denkers aan het Hyperion Lyceum en genomineerd voor de Global Teacher Prize.

Eigen beslissingen

Kritisch denken is én een houding én een vaardigheid en een berg met kennis over hoe je hersens het vooral niét zo goed doen, zegt Kees Kraaijeveld, directeur van de Argumentenfabriek en mede-schrijver van De gids voor helder denken. Hij wijst op de toenemende noodzaak om je eigen beslissingen te nemen. 'Dus zélf een goede afweging maken is wel een hele kritieke succesvoorwaarde. In een overlegcultuur die steeds minder hiërarchisch wordt, moet je met elkaar beslissingen nemen en dat is toch moeilijker dan het lijkt.'

Andere houding

Zeker in een groep vasthouden aan je eigen mening is voor velen behoorlijk ingewikkeld, zegt Kraaijeveld, We hebben het niet natuurlijk meegekregen en óók niet vanuit school. We moeten daarom leren om een andere houding aan te nemen ten opzichte van onze 'geliefde' verhalen. Dat heeft met ons wezen als sociale, goedgelovige groepsdieren te maken, zoals Kraaijeveld het zegt. 'We houden van mooie verhalen en vinden het fijn om met elkaar in bepaalde verhalen te geloven. Je voelt wel aan dat dat wat haaks staat op kritisch denken.'

Scholen zijn daar volgens Kraaijeveld onvoldoende op ingericht. Toch lijkt ook daar beweging in te komen. Zo heeft Jasper Rijpma de 'leerstoel' Grote Denkers mogen opstarten op het Hyperion Lyceum, waarmee hij zelfs genomineerd werd voor de Global Teacher Prize. Hoofddoel: leerlingen voorbereiden op een veranderende wereld. 'We zijn na gaan denken welke vaardigheden, kennis en competenties daarbij komen kijken.'

Niet fonkelnieuw

Kritisch denken blijft belangrijk, maar het voert volgens Rijpma te ver om het tot een typische 21st Century skill te bombarderen. 'Ik heb het heel erg eens met de stelling dat kritisch denken belangrijk is en dat het ook in de 21ste eeuw belangrijk blijft, maar zo fonkelnieuw ís het allemaal niet. Immanuel Kant zei al dat mensen niet te dóm waren om kritisch te denken, maar dat ze niet tegen de heersende opinie of tegen hun baas in dúrven te gaan.' Want zelfs ten tijde van Plato draaide het al om de 'vonk', zegt Kraaijeveld: 'de eerste verwondering die nodig is om überhaupt ergens over na te denken'.