'Staking vrijwel altijd eigen schuld van werkgever'

Zolang je als werkgever een zaak maar goed hebt voorbereid, is een staking altijd te voorkomen, meent Van der Steen. 'De kwaliteit van arbeidsverhoudingen in een bedrijf is heel erg maatgevend voor het risico dat je loopt op stakingen; als je een open cultuur hebt, het vertellen van slechte boodschappen zelf doet en het niet overlaat aan vakbonden en als je draagvlak probeert te krijgen voor dingen die noodzakelijkerwijs moeten gebeuren, is het risico op stakingen klein.'

Van der Steen is naar eigen zeggen 'geboren en getogen in het land van arbeidsverhoudingen'. eerst twintig jaar als adviseur en daarna nog vijftien jaar als beleidsmaker bij de AWVN. Een van zijn voornaamste activiteiten was het helpen van bedrijven en branches bij 'lastige klusjes met de bonden'. 'Zo waren we met elkaar betrokken bij zo'n vijfhonderd cao's in het land. Mijn ervaring is dat vakbonden eigenlijk nooit zitten te wachten op armpje drukken. Het aangaan van een staking doen vakbonden niet zo graag, omdat je afbreukrisico loopt.'

Uit de kast getrokken

Toen in de jaren '80 ook in Nederland opeens op grote schaal werd gestaakt, vond de Hoge Raad het hoog tijd voor een juridische truc, reconstrueert Evert Verhulp, hoogleraar Arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam: de Raad trok het Europees Sociaal Handvest uit de kast, een verdrag waarin onder meer is vastgelegd dat het recht op collectief onderhandelen, inclusief het stakingsrecht, wordt erkend. 'De Hoge Raad was op zoek naar een norm en vond dat verdrag, dat maar als een soort wet is toegepast.'

Voorwaarde is wel dat je als staker geen onevenredige schade berokkent. En anders dan veel mensen denken is het uitgangspunt dat je als staker niet wordt doorbetaald, benadrukt Verhulp. Juridisch is het namelijk zo dat je gedurende een staking niet werkt en dan heb je ook geen recht op loon. 'Feitelijk betalen werkgevers heel vaak wel door, omdat het natuurlijk erg ingewikkeld is om één dag uit de salarisadministratie te halen - en dat alleen maar voor de werknemers die hebben gestaakt. Werknemers rekenen er daarom op dat ze toch wel krijgen doorbetaald.'

Cao-onderhandelingen

De cao-onderhandelingen zijn volgens Verhulp hét moment om te staken. Je kunt er immers de gesprekken mee onder druk zetten, daarna zal de bereidheid om terug te gaan naar de onderhandelingstafel nihil zijn. 'Je moet het ijzer smeden als het heet is.' Toch valt het ook rond cao-onderhandelingen reuze mee met de inzet van het stakingsmiddel, constateert Van der Steen. 'Tussen 2000 en 2015 hadden we gemiddeld per jaar twintig conflicten, waarbij jaarlijks gemiddeld 3.300 stakers betrokken waren, over 63 verloren arbeidsdagen.'